Hoe weet je of de cliënt last van oedeem heeft?

‘Overal in ons lichaam kan oedeem ontstaan. In het geval van ledematen, klagen mensen vaak over zware, strakke of vermoeide benen en of armen, soms pijnlijke en onrustige benen. Of ze hebben het gevoel op watten te lopen, wat ook op neuropathie kan wijzen. Wanneer we naar de benen of armen kijken, kunnen we het ook aan de huid zien. Afhankelijk van de duur en het stadium van de oedeem kan de huid strak staan, droog zijn, glimmen, een bruinige verkleuring hebben en is meestal zwelling zichtbaar.’

Hoe kun je checken of iemand oedeem heeft?

‘Je kunt proberen de huid te verschuiven of een huidplooi pakken, dit heet de test van Godet. Of duw een minuut lang de vingers stevig in de huid: proef van Stemmer. Afhankelijk van de fase van oedeem blijven de vingers staan, dit wordt ook wel pitting oedeem genoemd. Verder doen we altijd een volumemeting.’

Waardoor ontstaat oedeem?

‘Oedeem wordt meestal veroorzaakt door een operatie, hart-nierproblematiek, veneus-, arterieel, of lymfproblematiek, infectie,  en door medicatie.’

Wat gebeurt er als je niets aan oedeem doet?

‘Het is een progressieve aandoening, niks doen is geen optie. Oedeem geeft tal van klachten, zoals strak zitten van kleding en schoeisel, sieraden die knellen, verstoorde zintuigelijke waarnemingen (sensoriek) zoals tast, pijn, druk, warm, koud, scherp, verminderd zelfvertrouwen, sociaal isolement, inactiviteit, bewegingsbeperking, gewichtstoename, huidproblematiek, wonden, infecties, verstoord immuunsysteem, sepsis, orgaanfalen en in het uiterste geval overlijden.’

Welk effect heeft dit op de huid?

‘De huid is ons grootste orgaan en ook een kwetsbaar orgaan. Het heeft naast ons lymfatische systeem een zeer belangrijke functie in ons immuunsysteem. De huid beschermt ons tegen bacteriën en virussen van buitenaf, dankzij de huidbarrière. De huid heeft gemiddeld een pH-waarde rond de 5.5. De (opper)huid wordt gevoed door een goede balans in vochthuishouding, die wordt ondersteund door lymfevaten en bloedvaten en neurotransmitters/sensoren in de huid. Als deze balans verstoord raakt, ontstaat er een disbalans, verandert de pH-waarde en kunnen schadelijke bacteriën gaan groeien.’

Waardoor kan de balans verstoord raken?

‘Bijvoorbeeld door oedeem, het dragen van strakke kleding, bijvoorbeeld therapeutisch elastische kousen (TEK), het koude weer, warmte, gebruik van veel water, gebruik van verkeerde zeep of crème, hormonen, voeding, wondjes, stoten, krabben en gebruik van medicijnen. Er ontstaan dan kleine huiddefecten zoals droogheid, die je herkent aan kleine huidschilfers. Dit kan uiteindelijk overgaan in hevige schilfers en barstjes in de huid, wondjes aan de huid en huidveranderingen zoals kleur en structuur. Daardoor kunnen bacteriën en virussen makkelijker het lichaam binnendringen, waarop iemand griep of huidinfecties kan krijgen.’

Wat is de  meest bekende huidinfectie?

‘Wondroos (erysipelas) een vaker voorkomende infectie bij mensen met oedeem en vormt dan ook een extra risico. Wondroos is een streptokok waarbij niks doen schade geeft aan huid, lymfevaten -het veroorzaakt nog meer oedeem- en bloedvaten. Het kan uiteindelijk in de bloedbaan terechtkomen, wat bij niks doen uiteindelijk de dood tot gevolg heeft. Hier is bijna altijd een orale of intraveneuze antibiotica voor nodig.’

Hoe herken je wondroos?

‘Wondroos herken je aan een rode vlek die zich snel uitbreidt. Soms kunnen er blaasjes ontstaan. Verder gaat het vaak gepaard met een toename van oedeem, de cliënt voelt zich niet zo fit en dit kan overgaan in koorts. Als iemand eenmaal wondroos gehad, is de kans op terugkeer groot. Als de wondroos met antibiotica onder controle is, blijft er vaak oedeem achter. Dit is een voedingsbodem voor bacteriën zoals de streptokok. Daarom is het onder controle krijgen van oedeem extra belangrijk om de kans op terugkeer zo laag mogelijk te houden. Want bij terugkeer veroorzaakt het steeds meer schade aan omliggend weefsel zoals lymfevaten, bloedvaten en immuunsysteem.’

Wat kun je doen tegen oedeem?

‘Vraag bij oedeem direct hulp van een expert, zoals huisarts, wondverpleegkundige of oedeemfysiotherapeut. Stel samen een behandelplan op. Stel de oorzaak van oedeem vast, zo mogelijk na goede enkel arm index -of in geval van diabetes een teendrukmeting- en sluit contra-indicaties zwachtelen uit. Vervolgens worden er meestal TEK aangemeten door een huisarts.’

Hoe houd je de huid fit?

‘Huidproblematiek pak je aan door onder andere goede huidhygiëne in acht te nemen. Zoals het insmeren van de huid met een crème. Hiervoor adviseer ik een PH 5, omdat slechte bacteriën daar niet van houden. Zo verklein je de kans op infecties. Overleg met een expert welke crème je moet gebruiken, en hoe vaak gesmeerd moet worden.’

Hoe betrek je de cliënt hierbij?

‘Vaak is het lastig goede zorg aan de bestaande problematiek te geven in cliëntentijd. Toch kunnen we cliënten betrekken door goede voorlichting te geven over goede huidverzorging en hygiëne. Het is belangrijk om de huidbarrière zo goed mogelijk in balans te houden: niet te lang douchen, gebruik niet te veel en een neutrale zeep, in geval van oedeem geen knellende kleding, sieraden, schoeisel dragen -afknellen kan nog meer oedeem veroorzaken-, niet in direct zonlicht zitten en de huid met zonnefactor 50 insmeren. En smeer in geval van droge huid de juiste crème.’

Wat als de cliënt TEK draagt?

‘Dan adviseer ik om ’s avonds te smeren. Fabrikanten kunnen namelijk geen productgarantie geven als men vlak voor het aantrekken van de TEK crème op de huid aanbrengt. Dit kan schade geven aan de TEK en kan ook sneller bacteriën achterlaten door het vet wat achterblijft in de TEK. Mocht de huid op advies van de behandelaar toch twee keer of vaker per dag moeten worden ingesmeerd, is het advies de crème een half uur tot een uur van tevoren aan te brengen alvorens aantrekken van de TEK.’