De raad schrijft in het rapport dat geluiden vanuit de instellingen ‘onvoldoende door kwamen’, met ernstige gevolgen. ‘Zo waren in het begin de beschermingsmiddelen vooral voor ziekenhuizen en de acute zorg beschikbaar en niet voor de verpleeghuizen.’ Het gaat hier bijvoorbeeld om mondkapjes.

Onbeschermd werken

Volgens een handreiking aan het begin van de coronacrisis kunnen zorgmedewerkers in verpleeghuizen onbeschermd werken als het contact vluchtig of op meer dan anderhalve meter afstand is, terwijl op die afstand het verlenen van zorg niet haalbaar is. In het bijzonder de zorg voor bewoners met dementie vraagt juist nauw contact en intensieve aandacht. Deze bewoners zijn ook niet te instrueren, zodat afstand houden onmogelijk is, meldt het rapport. ‘Ze blijven niet op hun plek, grijpen je vast en hoesten je van dichtbij vol in je gezicht’, aldus een verpleegkundige. De behoefte aan bescherming is dus juist groot in verpleeghuizen.

Geen zicht op verspreiding

Doordat het testen van bewoners en personeel beperkt mogelijk is, is het zicht op de exacte verspreiding beperkt, meldt het rapport. Zodra twee bewoners op een afdeling positief getest zijn, wordt de rest van de afdeling als positief beschouwd; hierdoor is er sprake van ongetest cohorteren van niet-(met-zekerheid-)besmette bewoners, met een groter risico op besmetting voor hen als gevolg.

Doorwerken met klachten

Daarnaast laten de uitgangspunten voor testbeleid en inzet zorgmedewerkers buiten het ziekenhuis in de bijlage van de LCI-richtlijn Covid-19 toe dat zorgpersoneel met (lichte) klachten ongetest doorwerkt als dat noodzakelijk is voor de zorgcontinuïteit en in de praktijk gebeurt dit ook. Diverse medewerkers geven aan dat zij zich onveilig hebben gevoeld, maar ook bang waren voor de veiligheid van hun omgeving en de bewoners aan wie zij zorg leveren.

Nooit meer een bezoekverbod

Toen eenmaal wél duidelijk werd hoe ernstig de situatie was, stelde het kabinet op verzoek van de sector een bezoekverbod in. ‘Dit had een grote sociale en psychische impact, door eenzaamheid en doordat familieleden bijvoorbeeld niet altijd afscheid konden nemen van hun naasten’, aldus de OVV. Het rapport beschrijft dat uit vrijwel alle interviews met mensen uit de verpleeghuissector blijkt dat zij het op één punt eens zijn: de landelijke sluiting van verpleeghuizen  voor bezoek mag in de toekomst nooit meer voorkomen. ‘De randvoorwaarden moeten  daarbij op orde zijn, zoals de beschikbaarheid van voldoende beschermingsmiddelen en  testmogelijkheden’, aldus het rapport.

Enquête TVV

In augustus 2020 publiceerde Tijdschrift voor Verzorgenden resultaten van een enquête onder bijna 1000 verzorgenden, waaruit bleek dat een grote meerderheid (93 procent) zich niet gezien voelden door de overheid en het RIVM. Het draaide vooral om de IC’s en de verpleegkundigen in ziekenhuizen, vinden veel respondenten. Een greep uit de reacties: ‘In het begin hoorde je ze helemaal niet over de thuiszorg en dat deed pijn’, ‘De ouderenzorg stond achteraan in de rij voor alles’, ‘Ik voelde me in de steek gelaten.’ Ook werden er vraagtekens gezet bij de maatregelen. Zo zijn veel verzorgenden boos dat ze bij klachten gewoon moesten werken: ‘Wie weet hoeveel besmettingen daardoor in verzorgingshuizen zijn begonnen?’ aldus een respondent. Een andere verzorgende: ‘Alleen al dat gesteggel over die mondkapjes, daar werd ik gek van.’

Excuses van Rutte

Het rapport laat partijen in de ouderenzorg niet onberoerd. Zo wil V&VN voorzitter Bianca Buurman excuses van het kabinet-Rutte voor de fouten in de eerste fase van de coronacrisis: ‘Excuses voor de beïnvloeding van het OMT, waardoor verpleegkundigen en verzorgenden in verpleeghuizen minder beschermingsmiddelen kregen. En excuses voor dat we zijn genegeerd. Met alle consequenties van dien.’ Bij die excuses hoort volgens Buurman een financiële compensatie voor de zorgmedewerkers die zijn getroffen door long covid.

‘We willen dat het kabinet ruiterlijk erkent dat ze de verpleeghuissector over het hoofd heeft gezien’, zegt Buurman: ‘Terwijl ze in het begin van de pandemie hadden beloofd om zich in te zetten voor de meest kwetsbare mensen. Dat is niet gebeurd.’

Geen gehoor

Branchevereniging voor ouderenzorg ActiZ deelt en herkent de conclusie van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) dat er in eerste instantie te weinig oog was voor zorg in verpleeghuizen en bij mensen thuis. ‘Als ActiZ hebben we al vroeg in de crisis het ministerie gewezen op de schrijnende situaties in verpleeghuizen en het tekort aan beschermingsmiddelen en testen, maar daar is niet direct gehoor aan gegeven’, stelt ActiZ-voorzitter Mireille de Wee in een reactie.

‘Slechte film’

Verenso, de vereniging van specialisten ouderengeneeskunde, kijkt op de eerste periode van de coronapandemie terug ‘als op een slechte film’. Volgens Jacqueline de Groot, bestuursvoorzitter van Verenso, heeft haar organisatie al aan het begin van de uitbraak ‘continu aan de bel getrokken’ en gevraagd om testen en persoonlijke beschermingsmiddelen voor de langdurige zorg. ‘Aanvankelijk vonden we helemaal geen gehoor, alle aandacht ging naar de ziekenhuizen. Terwijl de meest kwetsbaren in het verpleeghuis wonen’, aldus De Groot. Volgens haar kwamen er pas beschermende middelen beschikbaar toen Verenso met cijfers in beeld kon brengen hoe ernstig de situatie in de verpleeghuizen was.

Oppositiepartijen in de Tweede Kamer reageren ook kritisch op het rapport. De SP en PvdA vinden de conclusies tegelijkertijd niet verrassend. GroenLinks is bang dat er niet van de gemaakte fouten wordt geleerd. Volgens SP-leider Lilian Marijnissen was deze ramp helemaal niet stil: ‘Want wij hebben hier elk debat aandacht voor gevraagd, maar het kabinet wilde niet luisteren en werd dan zelfs boos.’ Dat medewerkers in verpleeghuizen in die eerste fase zonder beschermingsmiddelen moesten werken vindt Marijnissen ‘de grootste schandvlek in de corona-aanpak van het kabinet.’