Artikel bewaren

Je hebt een account nodig om artikelen in je profiel op te slaan

Login of Maak een account aan
Reacties0

‘We zijn goed in het verzorgen van lichamen, maar gaan voorbij aan de méns’

Verpleegkundige en zorgvernieuwer Teun Toebes zal een inspirerende lezing geven op de Dag van de Verzorgende, op 15 september. Teun woont in een verpleeghuis, op een gesloten pg-afdeling. Hij schreef het boek VerpleegThuis om de dementiezorg wakker te schudden: 'Vanaf het moment dat iemand met dementie in het verpleeghuis komt, wordt zijn stem gesmoord'
Teun en zijn huisgenoot Ad. Foto: Marijke Krekels

In het voorwoord van je boek schrijf je dat je het verpleeghuis het beste kunt vergelijken met een totalitair regime, dat klinkt nogal heftig…
‘De situatie ís ook heftig. En we zijn er zo aan gewend geraakt, dat we het normaal vinden. Het is toch krankzinnig dat in een land als Nederland mensen met dementie standaard opgesloten worden? Waarom ben je als verzorgende in het verpleeghuis soms net een gevangenisbewaarder, met grote bossen sleutels? En hangen er bordjes dat mensen zonder toestemming niet naar buiten mogen?’

Omdat instellingen denken zo hun bewoners te beschermen?

‘Oh er zullen vast goede bedoelingen achter zitten, maar mensen met dementie hebben niks aan alleen goede bedoelingen. Vanaf het moment dat je dementie hebt en opgenomen wordt in het verpleeghuis, word je stem gesmoord, word je opgesloten en in de gaten gehouden, met alle goede bedoelingen. Het zorgplan wordt vaak besproken met je naasten en niet met jou, als je naar buiten wil moet je toestemming krijgen, want wat als je valt…’

Dan kun je een heup breken…

‘Maar wat heb je zélf liever: dat je in vrijheid naar buiten kan, met het risico te vallen en een heup te breken? Of altijd binnen zitten in een rolstoel met een gordel om je middel? Iedereen zou boos worden als het fundament van je leven wordt aangetast: je vrijheid. Risico’s horen bij het leven. En de kunst van het leven is toch ook loslaten? Daarnaast: het verpleeghuis is de laatste plek waar deze mensen wonen in hun leven, mag het dan nog een beetje leuk zijn? Juist in deze laatste fase moet je alles uit het leven kunnen halen wat erin zit.’

Op zich hebben de meeste verpleeghuizen toch het motto ‘kwaliteit van leven boven kwantiteit’?

‘Klopt, naast uitdrukkingen als ‘de cliënt centraal’, ‘zorg op maat’ en ‘eigen regie’. Het zijn holle marketingtermen, mooie webteksten. Maar als je naar de praktijk kijkt, blijkt de persoon met dementie helemaal niet zo centraal te staan.’

Zorgverlener Alice vond het vreemd dat alle zorgvragers meestal allemaal hetzelfde hoofdkussen krijgen. Ze deed onderzoek hiernaar en merkte dat het slapen verbeterde met een kussen dat is afgestemd op de persoonlijke wensen >>

Wat is het doel van je boek?

‘Opkomen voor mensen met dementie, die dit zelf niet kunnen. We vragen veel te weinig aan hen: wat vindt ú belangrijk? En mijn boek benadrukt dat je bij dementie altijd de mens moet blijven zien. Het bizarre is: bijna alle verzorgenden gingen ooit de zorg in omdat ze “mensenmensen” zijn, ze houden van contact en willen graag van betekenis zijn voor anderen. Het is superpijnlijk om dan te merken dat als je eenmaal in het verpleeghuis werkt, deze overtuiging als sneeuw voor de zon verdwijnt. Dit gebeurde in het begin ook bij mij.’

Wat gebeurde er?

‘Ik verzuimde om de waarom-vraag te stellen en ging automatisch mee in het systeem van het verpleeghuis, werd er onderdeel van. De zorgcultuur is nu eenmaal een hardnekkige cultuur. Dus ik ging bijvoorbeeld apart van bewoners pauzeren en gebruikte het toilet voor de medewerkers….’

Waarbij had je de waarom-vraag moeten stellen?

‘Bij alles! Waarom moet alles op slot? Waarom slapen bewoners onder een ziekenhuisdeken? Waarom wordt het zorgplan niet met de bewoner, maar met naasten besproken? Waarom zit in de cliëntenraad niemand met dementie? Waarom hebben we nepplanten in de huiskamer staan? Waarom –en ik weet dat ik hiermee vloek in de kerk- heb je per se een diploma nodig om in de zorg te werken? Het gaat er toch om dat je contact kunt maken met mensen, medemenselijkheid? Ik heb vier jaar hbo-verpleegkunde gedaan, en in die tijd is me meer menselijkheid ontnomen, dan dat ik erbij leerde. Waarom dragen we hesjes om veilig medicijnen te kunnen delen?’

Voor medicatieveiligheid?

‘Mensen met dementie begrijpen dat vaak niet en gaan je juist dingen vragen omdat je een opvallend hesje draagt. Dus het werkt niet. Daarnaast: thuis draag je toch ook geen hesje als je medicatie klaarmaakt? Maar we zien het verpleeghuis niet als thuis, we zien het als een instelling. Terwijl niemand in een instelling wil overlijden.’

Hoe kunnen we het systeem veranderen?

‘Het systeem van de verpleeghuiszorg is ontstaan door de manier waarop we naar mensen met dementie kijken. Mensen met dementie zijn niet gek en hoeven niet overbeschermd te worden. Ze zijn mensen zoals jij en ik en hebben behoefte aan erkenning, gelijkwaardigheid en wederkerigheid.’

Van mens tot mens communiceren, in plaats van zorgprofessional naar cliënt, dat is een belangrijk doel dat Leontine Trijber met haar boek ‘Het haperende brein, nieuwe kijk op dementie’ heeft: ‘Natuurlijk ben je professional, maar deze broze mensen snakken naar een gevoel van vriendschap.’ >>

Wie kan dit veranderen? Het bestuur van een zorginstelling?

‘Ik denk niet dat we moeten wachten tot een bestuurder een nieuwe koers bepaalt, maar dat de veranderkracht juist bij verzorgenden ligt. Verandering begint bij jezelf. Sinds mijn 17e werk ik in de zorg, en al die tijd hoor ik van iedereen: we willen dat het verandert. Maar zélf willen we niet veranderen. Tja, dan gaat het natuurlijk niet werken. We moeten meer vanuit het hart denken, dan vanuit de professie. We maken het ons ook onnodig moeilijk, want waarom moet ik als zorgverlener een ingewikkeld familieparticipatiesysteem gebruiken, terwijl mijn huisgenoten hun familie gewoon appen via WhatsApp? Omwille van de privacy? Hoezo? Waarom wordt alles anders als je dementie hebt?’

Wat kun je als verzorgende doen?

‘Bedenk bij het zorgen voor je cliënt: is dit gelijkwaardig? Hoe vaak eten verzorgenden mee aan tafel met bewoners? Weet je hoe frustrerend het is als je in een verpleeghuis woont, en hoort van een verzorgende: “Wij gaan even pauzeren”? Ik zou ook wel een pauze willen, denkt je bewoner dan. Zorg dat je geen tikkende sleutelbos bij je hebt. En bedenk bij alles: stel dat dit mijn vader of moeder zou zijn, hoe had ik dan gehandeld? Of: wat als ikzelf in die stoel zou zitten? Waar zou ík behoefte aan hebben?’

Dus met een andere blik kijken?

‘Juist. Je moet iemand met dementie uit de context van zorg halen. Het is namelijk niet alleen maar zorgen als verzorgende, maar ook als méns, met je hart. Geen enkele bewoner zegt: “Wat ben ik vanochtend toch heerlijk onder mijn oksel gewassen.” Wat wel bijblijft: hoe fijn het bijvoorbeeld was om samen even naar buiten te zijn geweest. We zijn goed in het verzorgen van lichamen en cliënten, maar we gaan voorbij aan het zorgen voor de méns. Ik daag verzorgenden uit om deze tijden van personeelstekorten als een kans te zien om te zorgen vanuit je hart en te doen wat goed voelt, ook al wordt dit niet van je verwacht. Je wordt in deze tijd toch niet gauw ontslagen.’

Winnen: Theeleuten met Teun

Wij mogen een gesigneerd exemplaar van VerpleegThuis én een ontmoeting met Teun in zijn kamer in Utrecht verloten! Hierbij gaat hij met jou in gesprek over de dementiezorg. Kans maken? Stuur dan een mail met een mooi contactmoment tussen jou en je cliënt met dementie naar redactie.tvv@bsl.nl ovv ‘Theeleuten met Teun’ en wie weet heb je binnenkort een inspirerend gesprek met Teun!

Wat moet er nog meer veranderen?

‘We moeten ervoor zorgen dat het leven met dementie écht blijft. Waarom hebben we op de muur stickers van bloemen op de muur, terwijl mensen liever aan bloemen buiten ruiken? Waarom zitten bewoners op een Tovertafel te tikken op vlinders, in plaats van vlinders in de tuin te bekijken?’

Wat hoop je voor de toekomst?

‘Een inclusieve samenleving waarin we gelijkwaardig leven met mensen met dementie. En dat anderen me niet aankijken alsof ze water zien branden, als ik ze vertel dat ik in een verpleeghuis samenwoon met mensen met dementie. Dat zou normaal moeten zijn.’

Je woont inmiddels ruim een jaar in het verpleeghuis, hoe lang blijf je er nog wonen?

‘Dit is mijn levensmissie, geen project met een einddatum. Dus dat weet ik niet. Net als mensen met dementie geen einddatum hebben, heeft mijn missie dat ook niet.’

Bestel VerpleegThuis hier >>

Teun Toebes geeft op de Dag van de Verzorgende -op 15 september in Ede- een inspirerende lezing. Ook krijg je op dit congres tips en trucks op het gebied van palliatieve zorg, zwachtelen, onbegrepen gedrag en communicatie met mantelzorgers. Meer info >>